AFYONKARAHİSAR MI, KARAHİSAR-I SAHİP Mİ?

Başbakan Ahmet Davutoğlu Söğüt şenlikleri sırasında Milletvekillerine Bilecik'in eski ismini sormuş.

Milletvekilleri 'Ertuğrul' cevabını verince Davutoğlu 'Aslında Bilecikliler kabul etse de tekrar Ertuğrul yapsak' demiş.

Bu haber bir hafta önce Türkiye Gazetesinde Osman Çobanoğlu imzasıyla ‘Yeni Türkiye’nin Eski Şehirleri’ manşetiyle ikinci sayfada yayınlandı.

Ama bitmedi…

Haberin devamı var.

Başbakan Davutoğlu’nun teklifi sonrası haberi yapanın iddiasına göre değişen şehir isimleri gündeme gel-miş(!).

Mesela: Adıyaman: Hısn-ı Mansur gibi… Afyonkarahisar: Karahisarı Sahib..., Ağrı: Karaköse gibi…  Artvin: Livane, Aydın: Güzelhisar, Balıkesir: Karesi, Batman: İluh, Bilecik: Ertuğrul, Bingöl: Çapakçur, Bitlis: Bidlis, Bursa: Hüdavendigar, Çankırı: Kengırı, Denizli: Ladik, Diyarbakır: Diyar-ı Bekir, Düzce: Konurâbâd, Elazığ: Mamuretülaziz, Gaziantep: Ayntab, İzmit: İznikmid, Karaman: Larende, Kırıkkale: Kırık, Kırklareli: Kırkkilise, Kütahya: Germiyan, Manisa: Saruhan, Osmaniye: Cebelibereket, Şanlıurfa:Ruha, Şırnak: Şırnah, Tekirdağ: Tekfurdağı, Yalova: Yalakova, Yozgat: Bozok gibi…

Haber bir haftalık…

Demek ses getirmedi, söylenen söylendiği yerde kaldı…

Bu ses getirmeyen haberden hareketle gelelim ilimize…

İlimizin adı üç kelimelik bileşik bir isim: Afyon+kara+hisar….

Yine geçtiğimiz yıllarda bazıları marka şehir olmak için kentin adını kısaltalım, sadece ‘Afyon’ yapalım diyerek tartışma açmak istemiş ama o da ses getirmemiş, söylendiği yerde kalmıştı.

Bunları hatırlatmakla ne kimseye aklı evveller yakıştırması ne de Osmanlıcı yakıştırması yapma gibi bir düşüncem var.

Sadece bir konuda bir yanlışı düzeltmek için Başbakanın söylediğini giriş yaparak konuyu açıklamamın zamanı geldi diyerek bu yazıyı kaleme alıyorum.

“İlimizin adı üç kelimelik bileşik bir isim: Afyon+kara+hisar” demiştik.

Kelimeleri tek tek açıklayacak olursak: Afyon; Latince opium, Yunanca opion, Farsça  efyun demek.⁽¹⁾

Kara; siyah renk, hisar ise kale anlamındadır.

Bu topraklarda yetişen Afyon bitkisi+ kentin ortasındaki kara renkli kalesi ile kentimizin adı kendi değerleriyle özdeşleşerek ‘Afyonkarahisar’ olmuştur…

Anadolu’da ve resmi açıklamalarda biz afyon bitkisini ‘haşhaş’ olarak bilmekteyiz, haşhaş olarak açıklamaktayız, anlamaktayız.

Aslında Haşhaş Arapça bir kelime olup Türkçe karşılığı kenevirdir.

Haşhaş bitkisinin Latincedeki adı ise papaver, Arapçadaki adı poppy’dir. ⁽²⁾

Kenevir bitkisi ise nasıl haşhaş olmuştur, Türkçeye nasıl haşhaş olarak girmiştir, bilen yok.

Geçtiğimiz günlerde cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın başbakanken sıkça kullandığı ‘Haşhaşi’ kelimesi ise kenevir içen yani esrar içen/çeken anlamındadır. 

Dolayısıyla bizim haşgeş dediğimiz, öyle anladığımız bitki haşhaş; kenevirdir, ama doğrusu afyondur, beyaz sütüne de afyon sakızı denir.

Afyonkarahisar derken eğer biz buradaki afyon kelimesini ilimizde bir zamanlar çok yetişen afyon bitkisi anlamında değil de haşhaş bitkisi anlamında (yani kenevir) anlamında kullanıyorsak, yanlış kullanıyoruz demektir.

Bu açıklamaları yeterli kabul edip, Başbakan Davutoğlu’nun haberine gelirsek: Afyonkarahisar mı, Karahisar-ı Sahib mi? Adımız hangisi olsun? Eliniz boşsa ve Osmanlıcılığı devam ettirme hesabınız varsa buyurun tartışın…

Ancak Osmanlı şehri olsun, Başbakanımızı kırmayalım diye düşünenler varsa Osmanlı şehri diye yukarda bahsedilen isimlerin çoğu Osmanlı değil, Selçuklu şehir isimleridir.

Osmanlı Selçuklu’nun devamı diyorsanız, o zaman da Türkiye cumhuriyeti Osmanlı’nın bakiyesi üzerine kurulmuştur, bunu da unutmayalım.

Yani eliniz boşsa, polemiği de seviyorsanız, tartışmak için fena bir konu değildir bu konu…

Bizi ilgilendiren kısmına ‘kısaca’ değinecek olursak: Mesela Karahisar-ı Sahip;  Hitit egemenliğinde olan Afyonkarahisar toprakları, sonra sırası ile Frigya ve Lidya egemenliğine geçti. Daha sonra M.Ö. 16 yüzyılda Pers egemenliğine giren Afyonkarahisar'ı Büyük İskender fethetti. Onun ölümünden sonra Selevkos ve Bergama Krallıkları'nın egemenliğine giren topraklar, daha sonra Roma İmparatorluğu topraklarına katıldı. Alparslan'ın Malazgirt Savaşı'ndan sonra Türklerin Anadolu'yu fethiyle Sultan I. Mesut'un emri ile Akronium Kalesi'nin eteklerine Karaşar Türkleri yerleşmiş ve daha sonra kaleye Karahisar adı verilmiştir. Karahisar ve yöresi, Selçuklu Veziri Sahip Ata Fahrettin Ali'nin "Sahip" unvanı nedeniyle "Karahisar-ı Sahip" olarak anılmıştır. Karahisar-ı Sahip "Vezirin Karahisarı" anlamına gelmektedir.⁽³⁾

KAYNAKLAR:

1) Önder Şenyapılı/Her Sözcüğün Bir Öyküsü Var/ODTÜ Geliştirme Vakfı-Metu Press yayınları/sayfa 7

2) http://turkce-latince.cevirsozluk.com/ http://turkce-arapca.cevirsozluk.com/

3) afyonkarahisar.gov.tr/Anadolunun Kilidi Afyon/Afyonkarahisar’ın Tarihi

Dinçay Doğar